De moed om nee te zeggen

Je wil geen bloeddiamant laten schitteren aan je vinger.

In het verhaal van de bekoringen in de woestijn krijgt Jezus de bekoorlijkste zaken zomaar aangeboden, van rijkdom tot grote macht. En toch had hij de moed om nee te zeggen. Want wie iets aanbiedt, en waarom, en waar het vandaan komt, en wat het teweeg brengt, en wat de gevolgen voor ons zijn: dat is natuurlijk superbelangrijk. Je wil geen bloeddiamant laten schitteren aan je vinger. Je wil die handel niet aanmoedigen en al zeker niet schatplichtig worden aan ‘de duivel’ en er een slaafse afhankelijkheid aan overhouden.

Geen schijnvrijheid…

Vrijheid is immers een kostbaar goed waarmee we immens veel vermogen. Niet de schijnvrijheid die ons ongebreideld laat kiezen tussen 100 soorten tandpasta in de supermarkt, of digitaal in winkelrekken uit de hele wereld. Nee, echte vrijheid, die ons in staat stelt om zonder angst te kiezen voor het goede, voor het groter geheel dat ons draagt, en op de langere termijn ons en vele andere tot hun recht laat komen. Onderschat de impact daarvan niet, zegt een lied van Oosterhuis: wij zaaiden bronnen uit in de woestijn en oogsten zeeën zonder te vervaren. Hier is overvloed te vinden, en alle angst is verdwenen

Manipulatie en dreiging…

Zo rond ons kijkend in de wereld – en naar onszelf – zijn we er nog niet helemaal. Inspelen op angst maakt de portemonnees los, en kan de tongen doen verstommen – zo blijkt. Woord en daad worden aan banden gelegd op straffe van verlies van job, van gunsten, … of afzien. Als je zelf onder druk komt te staan kan je al dan niet weerstand bieden. Nog moeilijker wordt het als ook anderen, je naasten, gepest of bedreigd worden – een beproefde manipulatietactiek vanuit machtigen. Zo kan een gewetensbezwaarde die legerdienst weigert in Israël niet studeren noch wonen waar die wil. Dat hypothekeert ook het gezin. En Lisa, een collega onderzoeker in het Nationaal Gezondheidsinstituut van de VS kan elk moment haar baan verliezen en wel meteen drastisch als ze zich niet aan de nieuwe regels van censuur houdt. Dan kan ze de lening voor het collegegeld van haar kinderen niet langer betalen, dreigt haar gezin zijn ziekteverzekering te verliezen, en haar grote groep toegewijd personeel krijgt een ‘betere’ baas.

Oorverdovend stil…

Ook hier bij ons blijft het oorverdovend stil als de recente Trumpcensuur van ons eigen onderzoek wordt aangeklaagd. Iedereen zwijgt, tot en met de Vlaamse Interuniversitaire Raad die wacht op een Europees standpunt. Een citaat van Reinhold Niebuhr helpt dan om moed te houden en toch te blijven spreken: “Niets dat de moeite waard is kan in de tijdspanne van één mensenleven bereikt worden, daarom moeten we door de hoop gered worden. Niets dat waar, schoon of goed is krijgt zijn volle betekenis in de context van mijn eigen geschiedenis; daarom moet het vertrouwen ons redden. Niets van wat we doen, hoe deugdzaam ook, kan op je eentje bereikt worden; daarom worden we gered door de liefde.”

Een inspirerend voorbeeld

Op zoek naar een lichtend voorbeeld en advies voor moedig spreken en handelen, kwam ik onvermijdelijk terecht bij Mariann Budde, de episcopaalse bisschop van Washington DC, die bij Trumps inauguratie buitengewoon sterk en tegelijk deemoedig sprak, in aanwezigheid van Trump  zelf en zijn notabelen en hun families. Zij wist dat haar woorden de wereld rond zouden gaan en op weerstand zouden stuiten van de president, en bij uitbreiding van een grote en machtige politieke familie. Zowel de inhoud van haar boodschap als haar gedurfde optreden bij politieke leiders waren geïnspireerd door de figuur van Jezus. Ze had er vooraf goed over nagedacht en met anderen over gesproken. Het lag in het spoor van haar levenslang leren en keuzes maken in de kleine en grote dingen van het leven.

Nood aan moreel leiderschap

Ze had Trump al eens duidelijk toegesproken in 2020. Hij had gedreigd om met militair geweld de mensen aan te pakken die protesteerden tegen politiegeweld, in de nasleep van de moord op Georges Floyd in Minneapolis. Vervolgens liet hij zich met veel poeha fotograferen voor de gevel van de Sint Janskerk met een bijbel in de hand. Op CNN reageerde de bisschop toen:

“Laat mij duidelijk zijn. De president heeft zopas de bijbel gebruikt, de meest heilige tekst van de Joods-Christelijke traditie, in een van de kerken in mijn bisdom, zonder toelating, als achtergrond voor een boodschap die regelrecht tegen de leer van Jezus ingaat. Alles wat hij gezegd of gedaan heeft wakkert geweld aan. Wij hebben nood aan moreel leiderschap, en hij heeft alles gedaan om ons te verdelen.”

Hoe moedig leren zijn?

Omdat velen er haar naar vroegen schreef ze een boek in 2023 met als titel How We Learn to Be Brave: Decisive Moments in Life and Faith. (Hoe we leren om moedig te zijn. Beslissende momenten in het leven en het geloof).  Zoals dat gaat met een Amerikaans boek is het ook heel praktisch en met de nodige dosis psychologie doorspekt. Zo spreekt ze bijvoorbeeld over de gevleugelde momenten waarop ze een sterke belangrijke beslissing neemt. En hoe op dat spannende moment van faam, steevast momenten volgen waarop ze twijfelt en moet volhouden in het moeilijke werk dat daarop volgt.
Ze legt uit:

“Ik schreef het boek om de breedte en diepte te eren van wat moed betekent op beslissende momenten in een mensenleven, of we nu geroepen worden om iets nieuws te beginnen, of om in de openbaarheid publiek op te treden,  of om te blijven waar we zijn en vol te houden. Elk van die zaken vraagt grote moed.”

Uit de comfortzone

Moed is voor haar ‘de mate waarin we van harte deelnemen aan het leven, met elkaar, met een gemeenschap, een job, een toekomst. Moedig zijn wil niet noodzakelijk zeggen dat we tot alles bereid zijn, maar wel dat we onszelf bewust maken van wat we al diep in onszelf aanvoelen en er dan naar leven doorheen de nooit eindigende kwetsbaarheid van de gevolgen. Moedig zijn is nodig wanneer we ons uit de eigen comfortzone in een nog onbekende situatie begeven. Moed betekent dichtbij de manier blijven waarop we gemaakt zijn, hoe oud of jong ook.’

Wijsheid, kracht, macht, genade

Ik bid met haar mee: “Dat elk van ons aangemoedigd zal worden om te leunen op de wijsheid en kracht, macht en genade die naar ons toekomen, wanneer we ons op een beslissend moment bevinden. Mogen jij en ik durven geloven dat we zijn waar we moeten zijn wanneer dat moment komt, het werk doen dat we moeten doen, volledig aanwezig in ons leven. Want het is in dit werk dat we leren om dapper te zijn.”