De lichtvervuiling maakt het onmogelijk om nog iets van de “muziek der sferen” te horen, dat geluidloze zingen van de diepten, dat ontzag wekkend tijdloos draaien en keren dat ons dragen wil. De verkavelingen maken het ons onmogelijk grond te zien als wat ze eigenlijk is: een geweldig groot, constant leven barend lichaam. Zelfs nu, na het oogsten, duurt het geen weken of er schiet alweer nieuw groen uit, wat leeft er toch niet allemaal onder die oppervlakten, een ondergrondse kosmos die ons ontsnapt. Als de grond gaat heuvelen, zoals in de Vlaamse Ardennen en zeker in Picardië, zie ik er zoveel borsten en dijen in, en schouders die volmaakt zijn. Als de velden vlak zijn, zoals in de polders, omhelzen ze met wind en hemel een horizon.
Het oude woord ontzag
Het oude woord ontzag moeten we herstellen in zijn dubbele betekenis: diepe nabije verwondering enerzijds, en diep besef van ons overstijgende grootsheid anderzijds. De langharige puber die vogels aan het tellen was met oudere mannen en in het journaal met ernst sprak over de vogelsoort die hij nu hoorde, en hoe belangrijk het was om goed te luisteren, bij hem zag ik iets van dat ontzag. Ik zag iets van dat ontzag toen mijn compleet areligieus opgevoede kleinzoon, te voet van school naar huis, voor de eerste keer de kerk onderweg binnenging: die blik die opkeek, naar een ruimte die ogenschijnlijk geen functie had, noch winkel noch sporthal noch cinema, enkel symbolische ruimte. En hoe het leek of hij dat, in dat kleine kopke van hem, begreep. Later wordt hij misschien supporter van AA Gent en wordt de Ghelamco Arena zijn symbolische ruimte: zijn ruimte van verbondenheid, van overgave, van intens spel, van dromen. Nu leek het of hij de droom die in dit kerkgebouw hangt, de droom van liefde en solidariteit, begreep. Hij wou een kaars ontsteken natuurlijk (welke mens wil dat niet), en hij wou dat doen voor de mensen die blind zijn, zei hij.
Een petekind van ontzag is passie.
Laten we met passie beginnen. Passie kan je opdoen van een goeie leraar, of van je vader die je meeneemt vogels spotten. Passie kan uit de meest onverwachte hoeken komen. Zoals Winkler Prins-prentjes bij die geweldige verbeelder-bricoleur-verzamelaar Patrick Van Caeckenbergh, de man van de sigarenkist in het Gentse MSK. Passie toont dat men iets groots ontdekt heeft, dat zacht genoeg is om dichtbij te komen, en groot genoeg om er een leven aan te wijden. Dat is wat ik leerlingen altijd heb toegewenst: dat ze hun passie zouden ontdekken.
Maar elke mens zou bron van ontzag moeten zijn. Een levend wezen met randen snijdt een klein stukje uit de werkelijkheid, heeft een bibliotheek aan kennis en verhalen in haar hoofd, heeft een wereld van ervaringen in zijn handen, hele steden zijn ermee gebouwd. Er klopt zeventig en meer jaren een motor in, zonder ophouden, dat zie ik geen enkele andere machine doen. Er zit taal in, een ingewikkelde verbeeldingsstroom, hoe kan dat toch dat die in elke mens naar boven komt, gelijkelijk verdeeld over iedereen, ongeacht intelligentie of geld, democratischer kan niet. Een oceaan van lucht is al door die longen gevloeid. Er gloeit een wezenlijke verbondenheid met al het levende door die mensenvorm, soms ook een wezenlijke vernietigingsdrang, maar die verdwijnt toch altijd weer. Zouden we voor zo’n wezen geen ontzag koesteren? Beseffen hoe groot die is? Respect en liefde betuigen? Een naam geven, en die naam onthouden? Elke mens is, om het zo te noemen, heilige grond. Bij elke mens opnieuw zouden we moeten luisteren naar de onhoorbare muziek die rond haar en hem klinkt.
Ontzag voor al het levende
En er is een blikverschuiving bezig. Hetzelfde ontzag, beginnen we nu te beseffen, verdient al het levende: de bomen die ondergronds hun banden aanhalen, de zee als baarmoeder, de lucht die, zoals chief Seattle zei tegen het Amerikaanse Congres, “niet te verkopen is”. Hebben dieren, heeft de zee juridische rechten? Het is een fascinerende verschuiving die bezig is, maar als we het ontzag niet terugvinden, zal de strijd moeilijk worden. Ofwel zal met de strijd het ontzag vanzelf terugkeren. Lopen die twee door elkaar.
Voeg commentaar toe