Een gevoel van diepe dankbaarheid. Dat is mijn ervaring telkens weer wanneer ik op zondag in de kerk van de Dominicusgemeenschap kom. Meteen is er een gevoel van verbondenheid met al die mensen die er samenkomen. Door de jaren heen hebben we, in alle bescheidenheid, de betekenis van dit samenzijn beter leren waarderen. Ik vind hier een rijkdom die ik voor geen geld van de wereld wil missen.
Daar zijn vele redenen voor…
Er is de hartelijkheid en de warmte waarmee mensen onderling met elkaar omgaan. Er zijn de inhoudelijk stevig doordachte overwegingen die een behoorlijk deel van de dienst uitmaken. Persoonlijke ervaringen en bedenkingen krijgen volop ruimte. Ik voel me aangesproken door de rituelen, die door hun eenvoud zoveel sprekender zijn.
Een ruime groep die de verantwoordelijkheid opneemt om de dienst voor te gaan, brengt een weldoende verscheidenheid in vorm en inhoud met zich mee. Hier voel ik me thuis als partner van allen die hier samenkomen.
Tastbare dankbaarheid
We vieren eucharistie. “Eucharistie” is het woord voor dankzegging. Ik vind het belangrijk om deze dankbaarheid op een tastbare, lichamelijke manier te uiten. Dankbaar voor mijn leven dat ik als geschenk ervaar. Dankbaar ook om de vrijheid die me gegund is mijn eigen weg te gaan. En even dankbaar om de vele mensen die me daarbij geholpen hebben. Zij zijn deel van mezelf. Terugblikkend is duidelijk: ik heb heel veel mooie kansen gekregen om mijn talenten tot ontplooiing te laten komen. Het betekent niet dat alles altijd van een leien dakje is gelopen. Er zijn ook hobbels op de weg geweest. Ook daarvan heb ik geleerd.
De navolging van Christus?
In mijn persoonlijke geschiedenis heeft de figuur van Jezus altijd een rol gespeeld. Zoals zovelen van mijn generatie heb ik hem van jongs af leren kennen. Op school, als misdienaar, in de jeugdbeweging en, wat mij betreft, bij de Dominicanen. Tijdens het noviciaat overheerst een sfeer van sacraliteit waar we worden ingewijd in de “navolging van Christus”. In die tijd is er nooit een “echt” probleem. Het hele leven is religieus gekaderd. Daar hoort Jezus bij en wel met een heel bijzondere betekenis. Hij is de zoon van God. Hij is bijna God zelf.
Het heilig misoffer?
Het Jezusbeeld is inderdaad dat van een bovennatuurlijk wezen dat uit de hemel is neergedaald in een menselijke gedaante om de hele mensheid door zijn lijden en kruisdood te verlossen van de zonde. Jezus is een soort tweede god die na zijn “dood als mens” zo vlug mogelijk terugkeert naar de hemel. Hij heeft zijn goddelijke afkomst ten overvloede bewezen door de wonderen die hij verrichtte, broden vermenigvuldigde en doden tot leven wekte. Eucharistie, destijds nog het “heilig misoffer”, is in kloostergemeenschappen van die tijd dagelijkse praktijk.
Honest to God
Daar is vrij plots en wat mij betreft onverwacht een ommekeer in gekomen. Het heeft alles te maken met het Vaticaans concilie in de jaren 60. Het is een heel bewogen tijd waarin onverwacht nieuwe visies opduiken. In 1963 verschijnt een boekje van de Anglicaanse bisschop Robinson met de titel “Honest to God” dat enorme commotie veroorzaakt. De beelden die we hadden meegekregen over Jezus, de sacramenten, in het bijzonder de eucharistie, de kerk, het priesterschap, enz. werden in vraag gesteld, althans in de betekenis die ze vroeger hadden. Het religieus huis waarin ik me met velen thuis voelde vertoonde steeds meer barsten en scheuren. De bouwstenen die tot die tijd het geloof hadden gestut raakten in verval. Het betekende dat we voor de overstap stonden naar een grondig nieuwe geloofsbeleving.
Is Jezus verdwenen?
De Jezus die ik mijn jonge jaren had gekend is verdwenen. We staan voor de uitdaging van een nieuw begin. We leren hem kennen als “Jezus van Nazareth” . Het gaat dus over een mens die ergens in Bethlehen is geboren, die daar in de buurt heeft gewoond en is opgegroeid en die pas als volwassen man in de belangstelling is gekomen. Het heeft onder meer gevolgen voor de eucharistie. Ook dat is trouwens een nieuwe term die in de plaats is gekomen van wat vroeger de heilige mis heette. Ik heb als kleuter nog de kunst van het tongdraaien geleerd naar aanleiding van mijn eerste heilige communie. Het was toen inderdaad het lichaam van Christus dat we ontvingen. Maar nu staat een nieuwe tijd voor de deur.
In het verlengde van het Vaticaans concilie moet het beeld van Jezus als een soort halfgod de plaats te ruimen voor Jezus als mens. Ten volle mens. Al gaat het niet zonder enige achterdocht in bepaalde kerkelijke kringen. De doorbraak is evenwel een feit. Dit gaat gepaard met de ontdekking van de joodse traditie als de grond van Jezus’ geloof. Opgegroeid bij joodse ouders, van wie hij de traditie leert kennen, de rituelen die bij de joodse feestdagen horen en vooral de centrale plaats van het exodusverhaal.
Het laatste avondmaal, de eerste mis?
Het verhaal van de uittocht uit Egypte, de doortocht door de woestijn en de intocht in het beloofde land. Zo luidt het drieluik dat het hartstuk vormt van de joodse spiritualiteit. Wegtrekken uit slavernij, de woestijn doortrekken als oefenplaats met het oog op de toekomst, en de intocht in het beloofde land. Wat Jezus doet bij het laatste avondmaal is niet nieuw.
Hij heeft tijdens het laatste avondmaal geen eerste mis opgedragen. Hij heeft de apostelen niet gewijd tot priester. Hij heeft geen instructies gegeven voor de viering van de eucharistie. Hij heeft Petrus niet tot paus van de universele kerk aangeduid. Hij staat veeleer in de traditie van het joodse paasmaal. Het is zowel familiefeest, moment van gebed en gezang, van lezing van de joodse geschriften en doorheen dat alles de viering van de bevrijding uit het slavenhuis van Egypte en het hoopvol uitzien naar de komst van de Messias.
Een leven in de geest van de Thora
Er is echter ook iets bijzonders aan dat laatste avondmaal. Jezus is nu eenmaal een opvallend persoon geweest. Niet dat hij het grote nieuws haalt, maar wel door op een zeer persoonlijke manier de beleving van de joodse Thora terug te koppelen aan de profetische traditie . Gerechtigheid en barmhartigheid staan daarin voorop. Leven in de geest van de Thora betekent geen slaafse gehoorzaamheid.
Het is veeleer een uitdaging om op een persoonlijke en creatieve manier de grondinspiratie van de Thora gestalte te geven. “God beminnen en de naaste” horen we Jezus in dit verband ook zeggen. “Wat ge aan de minste van deze kleinen hebt gedaan, hebt ge aan mij gedaan”. Het zijn gerechtigheid en barmhartigheid die het hartstuk vormen van Jezus’ optreden.
Het is deze consequente houding van Jezus waar de Schriftgeleerden en priesters aanstoot aan nemen. Dergelijk vérgaande mensenliefde, belangrijker dan de wet, belangrijker dan de tempel voert ten slotte naar een conflictsituatie die Jezus het leven kost. Zo krijgen ze hem metterdaad op de knieën. En toch is het geen nederlaag zonder meer.
Vermoord, niet dood
Zijn leven eindigt dan wel op een kruis. Maar dat kruis is niet het einde. De leerlingen die hem aanvankelijk in de steek hadden gelaten, zoeken elkaar weer op. Ze voelen zich gedragen door een bijzondere kracht en een hoop die ze putten uit hun herinnering aan hem die ze als vriend mochten beschouwen. Hij mag dan vermoord zijn, hij is niet dood.
Het is zijn geest die hen bezielt om te vertrouwen in een nieuw begin. Een nieuw begin dat niets anders is dan het verder zetten van zijn levensvoorbeeld. Het moet gebeuren in nieuwe omstandigheden. Niet zelden zal die geloofsgemeenschap een contrastgemeenschap zijn in de wereld waarin ze leven. Niet conform de levensstijl die vaak gangbaar is. Niet toegeven aan onrecht. Gerechtigheid en barmhartigheid voorop als de sleutelwoorden van deze jezusbeweging.
Dankbaarheid
Om dat handen en voeten te geven komen ze samen naar het model dat hen vertrouwd was: het samen gebruiken van de maaltijd. Maar nu met de gekruisigde in hun midden als de levende. Zij ervaren een diepe dankbaarheid in het geloof dat die schijnbaar mislukte predikant en profeet onder hen aanwezig is. Ze drukken hun dankbaarheid uit in de herinneringen die ze bewaren, en evenzeer in een broeder- en zusterlijke manier van samenleven. Diaconie is een bijzonder aandachtspunt.
Het brood dat we breken
De samenkomst in deze gezindheid is de kern van wat eucharistie betekent. Eucharistie is dank zeggen om het brood dat we breken als symbool van onze verbondenheid met alle mensen waar ook ter wereld die dromen van gerechtigheid en barmhartigheid en zich daar ook voor inzetten. Het is de manier waarop de gekruisigde wordt ervaren als de Verrezene, de waarlijk aanwezige in hun midden. Dat is het wezenlijke en alles wat daarrond nog wordt bedacht staat in dienst daarvan. Er zijn natuurlijk ook heel praktische aspecten die meespelen. Zoals het feit dat iemand de samenkomst voorzit. Een minimale organisatie in onmisbaar.
Een tafel van dankbaarheid
Er hebben zich in de loop der tijden allerlei ontwikkelingen voorgedaan waardoor de levende bezieling van de geloofsgemeenschap het moet afleggen voor een kerk die steeds meer als een instituut gaat functioneren. Het is een bewogen en boeiende geschiedenis geworden hoe die geloofsgemeenschap allerlei vormen heeft aangenomen die soms meer de weerspiegeling zijn van de heersende cultuur van die tijd dan de inspiratie van het evangelie.
We doen er goed aan te focussen op de samenkomst van de gemeenschap waar de Verrezen Christus begroet wordt als de Aanwezige. Reëel en symbolisch. Samen gebracht in zijn geest weten gelovigen zich uitgedaagd in zijn voetspoor te treden. Maar vooral dat ze samen zijn aan een tafel van dankbaarheid.
Ignace D’hert o.p.
19/11/2023
Voeg commentaar toe