Straks is het proces achter de rug in de zaak van de in 1980-1982 vermoorde Vlaamse scheutisten in Guatemala. De juridische regeling van het proces is een hele klus geweest. Nu is er ruimte om stil te staan bij de vermoorde scheutisten zelf. Wat heeft hen destijds bezield om hun leven te wagen in een deel van de wereld waar nauwelijks politieke stabiliteit is. Scheut staat toch voor een religieus instituut dat de boodschap van het evangelie wil verkondigen. In de situatie van Latijns Amerika is dat in de jaren 1980 niet eenvoudig.
De Bijbel, een spiegel
Schrijnende sociale ongelijkheid, eenvoudige boeren die van hun landerijen verjaagd worden, doodseskaders die niets of niemand ontzien, het heeft geleid tot een regelrechte oorlog in het gebied. Van 1960 tot 1996 woedde in Guatemala een burgeroorlog, waarbij ongeveer 200.000 mensen werden vermoord of “verdwenen” zijn. In de context van de Koude Oorlog werd anticommunistische retoriek gebruikt om de rechten van de bevolking extreem in te perken. Hoe kan hier sprake zijn van missionering!
Toch zijn Vlaamse religieuzen naar Latijns Amerika getrokken. In naam van het evangelie. In de kleine gemeenschappen waar ze de mensen leren kennen lezen ze samen de verhalen uit de Bijbel. Deze verhalen hebben het over een proces van bevrijding uit alle vormen van onrecht. Vooral het verhaal van de uittocht uit het slavenhuis van Egypte opent een perspectief waarin deze mensen zich herkennen. Alsof de Bijbel hen een spiegel voorhoudt. Ze dienen hun onderdrukking niet te aanvaarden uit onderdanigheid aan de machthebbers. Het is mogelijk in verzet te komen en te geloven in eigen veerkracht.
Romero
1980 is het jaar dat bisschop Romero in het buurland El Salvador wordt vermoord. Hij is aanvankelijk afzijdig gebleven van het gewapend verzet dat de guerrilla voert. Dat verandert echter wanneer zijn vriend Rutillo Grande, Jezuiet en bevrijdingstheoloog, wordt vermoord. Het is de schok die hem de ogen opent. Vanaf dat ogenblik neemt Romero het op voor de arme en verdrukte mensen. Hij blijft consequent in zijn verzet tegen het geweld van de doodseskaders die mensen in koelen bloede om het leven brengen. Hij schuwt niet langer de confrontatie met de machthebbers en klaagt onverbloemd het onrecht aan. Hij zou het geweld, het doden van burgers, de schendingen van de mensenrechten en de armoede in het land openlijk aanklagen. “No mataran”. Deze woorden die hij in een homilie uitspreekt zijn een symbool geworden van verzet tegen de doodseskaders.
Wat we horen en lezen over deze episode in Guatemala heeft onmiskenbaar te maken met de bevrijdingstheologie die na het concilie gaandeweg meer betekenis krijgt. De geloofsovertuiging van Jezus’ verrijzenis speelt hierin een cruciale rol. Verrijzenis gaat niet over een lijk dat uit het graf op staat. Het gaat over opstanding van mensen en gemeenschappen uit een mensonwaardig bestaan. Het is de manier waarop de geestkracht van Jezus werkzaam ervaren wordt in hun leven. Die kracht hebben de Scheutisten zien open bloeien door samen op weg te gaan in samen gedragen verantwoordelijkheid. Ze delen eenzelfde hartstocht voor gerechtigheid. Verrijzenis is een geloof dat er toekomst is, hoe dan ook. Dat mensen zich daar uit alle kracht van hun wezen voor inzetten komt voort uit een innerlijke bewogenheid van medeleven met medemensen.
Bevijdingstheologie en mystiek
De bevrijdingstheologie heeft een nieuw soort vroomheid ontdekt. Een nieuw soort mystiek. Doorheen de christelijke geschiedenis heeft “mystiek” niet steeds een positieve klank. Zij spreekt vooral uitzonderlijk devote mensen aan die hun leven in dienst stellen van een volkomen overgave aan God. Hiermee gaat een heel bijzonder innerlijke bewogenheid gepaard, waardoor men zich onttrokken voelt aan het gewone alledaagse leven. Het is duidelijk dat deze mystiek ingebed ligt in de “God van hierboven”. Mystiek roept het verwijlen in hogere sferen op. Het komt er op aan de steile weg van de berg op te gaan naar God toe.
Mystiek en maatschappij
De christelijke mystieke beweging staat niet los van de maatschappelijke en kerkelijke context. Hierin speelt het evoluerend godsbeeld een centrale rol. Zowel Vaticanum II als de bevrijdingstheologie hebben hierin een doorslaggevende rol gespeeld. Voor onze beschouwing beperken we ons tot de context die vandaag aan de orde is. Het proces van de vermoorde Scheutisten. Het is onmiskenbaar dat de bevrijdingstheologie hen gedragen heeft. Daar heeft het vigerende godsbeeld direct mee te maken. Deze wereld is immers de plaats waar we God op het spoor komen. Hij is niet ver boven ons verwijderd. Hij wordt vooral bevroed in het opstaan van arme en onderdrukte mensen. In de lokroep naar toekomst ondanks alles. In het geloof dat niets onmogelijk is. In plaats van terugtrekking uit het leven, gaat het juist om een betrokkenheid op het wereldse gebeuren.
Mystiek is verbondenheid. Niet het individuele opklimmen naar hogere sferen. Mystiek is inzet en verantwoordelijkheid. Niet het ascetische kampioenschap waar sommigen in geloven. Mystiek is bescheidenheid zonder toe te geven aan onrecht. Het is de hartstocht van de barmhartigheid. Zij dekt niets toe. Ze ontwikkelt integendeel een bijzondere feeling en alertheid voor het onrecht dat mensen wordt aangedaan. Mystiek is het ontdekken van schoonheid in een wereld die getekend is door de geweld en discriminatie. Die schoonheid is inderdaad te vinden in het opstaan der armen.
Samen één lichaam
Is dit niet herkenbaar in de inzet van Romero? Van de Scheutisten in Guatemala? Ze staan voor een situatie die er hopeloos uitziet. Hun geloof en vertrouwen in wat redelijkerwijze verloren energie lijkt, is een schoonheid die bewondering afdwingt. Dat maakt inderdaad stil.
Het doet nadenken over de zin van een mensenleven en het roept ons op tot verbondenheid over grenzen heen. Mensen die geloven in de verrijzenis van Jezus, weten zich opgeroepen om naar zijn voorbeeld op te staan. Als individu én als geloofsgemeenschap vormen we samen één lichaam.
Ignace D’hert o.p.
8/11/2023
Voeg commentaar toe