Vasten als springlevend oud woord

Vasten als springlevend oud woord

We horen en gebruiken en zingen in een viering veel hele oude woorden: genade, vrede, zegening, schepping, verlossing… Maar wat betekent zegening, wat betekent vrede, wat betekent gedenken? Soms is het goed die woorden een beetje af te stoffen, in het licht te houden, dat we de rijkdom aan betekenissen beter beseffen.

Bij het begin van de vasten wilden we even stilstaan bij dat oude woord vasten. Althans, ik dacht dat het een oud woord was. Maar toen ik begon op te zoeken, bleek al vlug dat het een springlevend oud woord is! Zelfs eentje dat modieuze trekjes begint te krijgen. Ik zet even op een rijtje welke vormen van vasten ik allemaal vond.

Inkeer

Er is vasten zoals alle religieuze tradities die kennen, al zo lang: als een vorm van bezinning, als een letterlijk lichamelijke vorm van inkeer, door je tijdelijk te onthouden van eten en drinken. Die bezinning kan vooraf gaan aan belangrijke beslissingen, zoals Jezus vastte voor zijn openbaar leven, of het vasten van de apostelen voor ze in Handelingen aan het hunne begonnen. Of als bezinning op je eigen leven. Of als bezinnend leven tout court, eentje waar de klemtoon ligt op de niet-materiële, diep-spirituele kant van het leven. Denk aan de monniken die nooit vlees eten en grote soberheid als een levenshouding onderhouden. Uit alles blijkt dat vasten bijna altijd een eigen persoonlijke keuze is. Er blijkt in de bijbel maar één joods vastengebod te zijn, namelijk het vasten en bidden op de grote verzoendag.

Boetedoening

Er is vasten zoals de katholieke traditie die voorstaat: als boetedoening. Solidair met Jezus die voor ons stierf, moesten we vasten en verstervingen doen, zoals dat toen genoemd werd. Later heeft men daarvan gemaakt versterving uit solidariteit tegen de ongelijke verdeling van rijkdommen in deze wereld. Maar de essentie van boete blijft. In tijden van grote nood was er vroeger soms een echte gezamenlijke boetevasten. Bijvoorbeeld bij dreigende oorlog, of pest, of natuurrampen. Dan werd er niet gewerkt, maar samen gebeden en gevast. De kleine vastende mens was dan wel niet de oorzaak van de ramp, maar het kon toch geen kwaad zelf toch ook al een beetje boete te doen. Een tweede variant van vasten als middel om iets te bekomen, is hongerstaking. Hier staat de boete niet meer centraal, vasten is hier echt een strijdmiddel geworden. Een dramatisch strijdmiddel, soms, omdat er soms de dood op volgt.

Rouw, eergevoel

Er is vasten als rouw. Treffen we vaak aan in de bijbel. David vast als hij het bericht krijgt dat de Filistijnen Saul en zijn leger hebben verpletterd. Of hij vast als het hoort dat het kind dat uit zijn overspel is verwekt, zal sterven.

Er is vasten uit eergevoel. Ik vast tweemaal per week, zegt de farizeeër in Lucas 18. Applaus voor de man. Hij is echt goed bezig.

Gezondheid, van mezelf, van de aarde

Er is vasten voor de gezondheid. Soms omdat het echt nodig is: om te diëten bijvoorbeeld, of als voorbereiding op een chirurgische ingreep of een onderzoek. Soms ook als reinigingskuur. Ik kreeg onlangs nog een aanbod in mijn mailbox dat de komende lente een ideaal moment was om een zuiveringskuur met sappen te volgen. In die zin neigt het moderne vasten soms naar mode. Vandaag is er daarvan een mooi voorbeeld dat steeds meer succes kent: al duizenden mensen hebben zich geëngageerd om 40 dagen geen, of minder vlees te eten…

Vasten als protest

Natuurlijk past geen vlees eten misschien ook in een ander, bewuster soort vasten: zorg dragen voor een wereld die kreunt onder zijn eigen verspilling en gewicht. Minder belastend voedsel eten is de aarde minder belasten. Een soort low impact- vasten…
En dan spreek ik nog niet over al die mensen die gedwongen moeten vasten, om economische redenen: niet alleen op platteland of krottenwijken ver van hier, maar toch ook hier rondom ons, waar een moeder alleen met haar kinderen vaak de maand niet meer rond krijgt. Maar dit is geen vasten meer, geen vrije keuze, die is onrechtvaardige verdeling van grote rijkdommen. Echte vasten moet daartegen protesteren. Blijven protesteren.

De harde woorden van de profeet Jesaja:

“Jullie zeggen: Waarom zouden we vasten? Hij ziet het toch niet! Waarom onszelf kwellen? Hij schenkt er toch geen aandacht aan! Maar ik zeg: Op vastendagen ben je uit op winst, je jaagt je arbeiders op. Je vasten ontaardt in ruzie en onenigheid, loopt uit op handgemeen. Als je zo vast, dringt je gebed niet tot mij door. Jezelf kwellen, het hoofd laten hangen als een riet, in boetekleren op de grond zitten, noemen jullie dat vasten? Alsof ik zoiets zou willen, alsof ik daarin genoegen heb! Nee, als jullie vasten, vast dan zo: maak de strakke banden los, verwijder het knellende juk, laat slaven in vrijheid gaan, bestrijd elke vorm van onderdrukking. Deel je brood met wie honger lijdt, haal armen en daklozen in huis, geef kleren aan wie naakt is, onttrek je niet aan de zorg voor je naaste. Dan zul je stralen als de morgenzon. Bij ziekte zul je snel herstellen. Je goede werken zullen voor je uitgaan,  en ik zal je dekken in de rug met al mijn majesteit. Als je roept, geef ik antwoord; schreeuw je om hulp, ik ben er. Maak een eind aan onderdrukking, aan beschuldigingen en lasterpraat.

 (Jes 58, 3-9)