Vloekpsalmen

God ziet u, hier vloekt men (niet)

Als ik in deze context het woord “vloek” hoor, denk ik aan mijn christelijke opvoeding: “God ziet u, hier vloekt men niet”. Ik leerde dat een vloek een ongepaste reactie is op iets dat misloopt. Een eenmalige plotse ontlading, die toch wel opluchtend kan werken.

In de psalm en het solidariteitsengagement gaat het niet over dergelijke “gelegenheidsvloek”. Hier gaat het om ergerlijke situaties die het leven van mensen beheersen. Sommigen ondergaan die miserie zwijgend. Anderen vechten terug, soms met bomaanslagen, soms met geweldloos verzet. Maar ze staan zwak tegen een overmacht die zij niet aankunnen. Zij zitten in de diepste wanhoop. Ze staan zelf machteloos, tegenover anderen die de situatie wél kunnen veranderen.

Uit de diepste wanhoop

Bij 11.11.11 denkt men vandaag aan de boeren in het Zuiden. Zij werken sowieso al hard op hun velden. Maar de internationale handelspolitiek zorgt ervoor dat zij die het voedsel produceren, zelf honger lijden.

Ik denk ook aan de Palestijnen* in de Gazastrook die couscous kweken voor de Wereldwinkels. Hun oogst is binnen, maar de Israëlische blokkade maakt de uitvoer onmogelijk, zodat ook die mensen werkloos worden en geen inkomen meer hebben.

We kunnen net zo goed denken aan de vluchtelingen die hier in Gent een toekomst zoeken. Ze zouden aangename medeburgers kunnen zijn, maar de administratieve loterij houdt hen gevangen in marginale situatie van overleven in zwartwerk en hulpgroepen.

Een permanente vloek

In dergelijke levens is de “vloek” permanent aanwezig – niet altijd in woorden, maar in de herkenbaarheid van het onrecht. Die vloek roept, als verwijt, als blijk van opstandigheid tegen de gevestigde normen, als een poging om “iets” te doen, als schreeuw om hulp aan wie zou kunnen helpen.

Als ik dergelijke situaties zie, krijg ik ook de neiging tot vloeken. Ook ik kan de wereld niet veranderen.

Luisteren naar de vloek

Maar moet ik daarom mijn oren sluiten om de vloek niet langer te horen? Neen.

Ik geloof in solidariteitsacties. Ik vermoed dat die duizenden mensen die zich vandaag (en bij zoveel andere gelegenheden) engageren, er ook zo over denken. Zij durven luisteren naar de vloek. Als je de vloekers recht van spreken geeft, kan je samen vechten tegen het onrecht.

Wij kunnen hun stem versterken, zodat hun vloek ook gehoord wordt op die plaatsen waar men echt iets kan veranderen.

• Wij kunnen vanuit onze situatie andere perspectieven bieden (twee weten meer dan een).
• Wij kunnen uitwegen bieden die ze alleen niet kunnen bereiken (samen sta je sterk).

Het vloekgevoel verlichten

Misschien lijken al die kansen een druppel op een hete plaat, maar elke mogelijkheid om iets positiefs te doen, is een middel om het vloekgevoel te verlichten. Alleen al de ervaring van de solidariteit geeft tegengewicht aan de depressieve gevoelens. Door onze reactie weten die mensen dat hun vloek gehoord werd. Dat geeft hen de hoop die hun leven al leefbaarder maakt.

* Deze tekst werd geschreven vóór de terreurdaad van Hamas op 7 oktober 2023 en de gewelddadige tegenreactie van Israël in de Gazastrook.